Województwo Smoleńskie funkcjonowało faktycznie w dwóch okresach: w latach 1508-1514 oraz ponownie w latach 1611-1654; jednak nominalnie, zachowując swoje urzędy i spuściznę, w latach 1508-1793. Jest ono już prawie zapomniane w tożsamości mieszkańców naszego kraju, a także innych dziedziców spuścizny Wielkiego Księstwa Litewskiego. Z województwa Smoleńskiego wydzielono dwie główne części: powiat smoleński (północna część województwa) i powiat starodubowski (południowa część). Umiejscowienie województwa Smoleńskiego na mapie I RP przedstawiam poniżej (źródło: wikipedia)

Jednym z najważniejszych źródeł historycznych dotyczących ziem dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego są księgi sądowe: grodzkie i ziemskie. Wytworzone przez kancelarie tych sądów księgi zawierały wszelakie sprawy dotyczące funkcjonowania województwa i jego mieszkańców, w tym większość ważnych spraw związanych z administracją oraz spraw między konkretnymi osobami, w tym transakcje ziemskie, skargi, testamenty, czy sprawy karne. Dokumenty spisywane były w zależności od okresu w języku staroruskim lub polskim. Dla terytorium ówczesnego województwa Smoleńskiego do naszych czasów zachowało się kilkanaście ksiąg wytworzonych przez kancelarię ziemską, funkcjonującą jako Sąd Ziemski Smoleński z lat 1650-1793, które obecnie przechowywane są w litewskim archiwum LVIA w Wilnie. Zbiór tych aktów, poprzez jego zbadanie i opracowanie pozwala stworzyć obraz funkcjonowania mieszkańców Województwa Smoleńskiego w dobie jego przynależności do I Rzeczypospolitej oraz losów jego mieszkańców, którzy zostali wygnani po przejęciu tych terenów w ramach rozejmu andruszowskiego w 1667 roku.

Celem zbiórki jest sfotografowanie ksiąg ziemskich smoleńskich przechowywanych obecnie w zasobie Litewskiego Państwowego Archiwum Historycznego w Wilnie (Lietuvos Valstybes Istorijos Archyvas, LVIA), znajdujących się w fondzie 334. z okresu funkcjonowania województwa Smoleńskiego w ramach I Rzeczypospolitej z lat 1650-1654 (3 księgi) oraz dalej funkcjonujących sądów po utracie przez I RP tego województwa z lat 1690-1794 (5 ksiąg), które to po utracie Smoleńska, odbywały się w Upicie i zajmowały się sprawami egzulantów (wygnańców) smoleńskich.

Księgi sądu ziemskiego są dużymi jednostkami liczącymi od 350 do nawet 770 kart (oznacza to, licząc na jedną kartę 2 strony, że zawierają one nawet po 1500 stron), przez co praca nad sfotografowaniem tego zasobu jest rozłożona na wiele tygodni i wymaga sporo wysiłku, co też przekłada się na koszt zdobycia kopii cyfrowych tych materiałów.

W ramach współpracy z jedynym portalem zajmującym się dziejami Województwa Smoleńskiego w okresie jego przynależności do Rzeczypospolitej w latach 1619-1654 (http://smolenscium.alchymista.pl/) księgi wykorzystane będą do ogólnych badań dotyczących mieszkańców Województwa Smoleńskiego, dalszych prac nad rozwijaniem tej strony oraz prac związanymi z uzupełnieniem informacji w wydawanej przez autora przedstawionej wcześniej strony "Księgi Zaręby", czyli dokładnym opisem granic majątków szlachty, mieszczan i bojarów, co mimo że potrafi mocno zdziwić, nie zostało jeszcze nigdzie opisane, a tym bardziej zobrazowane w postaci map. W tym miejscu warto wspomnieć, że autor tej książki Jakub Brodacki zbiera fundusze na opublikowanie "Księgi Zaręby" również na portalu zrzutka.pl - https://zrzutka.pl/csac9y

Realizacja celów zbiórki będzie zależała od uzbieranej kwoty. Liczba pozyskanych ksiąg ziemskich będzie proporcjonalna do zgromadzonych funduszy w tym celu. Każda osoba biorąca udział w zbiórce, wspierając ją kwotą powyżej 50 zł będzie mogła otrzymać uzyskane kopie cyfrowe ksiąg.

Na pozostałych zdjęciach przedstawione zostały fragmenty jedynej zdigitalizowanej księgi ziemskiej smoleńskiej z 1650 roku - okładka, fragment aktu napisanego w języku polskim oraz fragment napisany w języku staroruskim. Księga znajduje się w zasobie Biblioteki Uniwersyteckiej w Wilnie. Na zdjęciach dołączonych do zbiórki załączono także rycinę przedstawiającą panoramiczny widok Smoleńska oblężonego przez wojska polskie. (źródło: „Schmolenska” Keller G., 1610 rok, Biblioteka Narodowa, dostęp w serwisie polona.pl).