Jest ich dwóch na granicy strefy wykluczenia. Starszy z uśmiechem pakuje sobie dwie czekolady za kamizelkę kuloodporną i tarmosi sierść psa stróżującego przy posterunku.

Dalej nie przejedziecie - zaciąga się papierosem.

Młody wskakuje do busa, wskazując drogę do sztabu, w którym możemy zostawić zaopatrzenie dla wojennych i pozostających wewnątrz czarnobylskiej strefy samosiołów, którzy nigdzie się nie ruszą.

Ale resztę zabierzcie dalej, my sobie już jakoś radzimy - mówi, gdy po rozładunku wysiada znów na swoim miejscu - Kierujcie się na Charków.

Droga jest daleka, zostawiamy za sobą ślad słodyczy w dziecięcych rękach i papierosów w żołnierskich. Z każdą kolejną setką kilometrów zachód staje się wschodem.

Rozszarpią wam tego Sprintera - na miejscu szczerzy się pracownik charkowskiej Ukrpoczty - O nie, nie. Nie możecie tego nam zostawić, musicie to sami rozdać ludziom.

Niebo okropnieje z minuty na minutę, szare jak tłum przy głównej arterii rejonu moskiewskiego. Pierwsze osoby zaczynają podchodzić do zaparkowanego przed pocztą busa.

U was dopomoga? - kobieta wodzi głodnym wzrokiem po zamkniętych drzwiach samochodu.

Rosjanie w ciągu ostatnich dni wynieśli się za oddaloną o czterdzieści kilometrów granicę, ale Charków jeszcze długo będzie dochodził do siebie po oblężeniu, liżąc rany. Pietychatki, niemal całkowicie wyludniona północna dzielnica, wyniszczona chorobliwymi ostrzałami, goić się będzie najdłużej. Owinęła się niecałkiem żywą ciszą i nasłuchuje.

Gdzieś słychać huk. Idzie przecież burza, niebo jest szare jak tłum przy Akademika Pavlova. Ale huków, jeden po drugim, przychodzi więcej. Jeśli to burza, to wystrzelona zza rosyjskiej granicy.

Szybko, szybko, w stronę żywych dzielnic. Mają otwarte oczy, za to o bardzo głodnym spojrzeniu. Kiedy tylko skrzyżowało się ze spojrzeniem konserw i kilogramów mąki, dziesiątki rąk skierowały się w jedną stronę.

Ostrożnie, zmiażdżycie babuszkę! Pozwólcie jej już odejść, pojedynczo,

pojedynczo…

Wizja utraty oddechu w rosnącym ścisku i tak okazała się po stokroć lepsza od perspektywy stracenia posiłku. Sine ręce chwytają powietrze jak usta wyrzuconych na brzeg ryb.

Obiecałem policjantowi jedną paczkę, pomoże nam - słyszę. Tłum łagodnieje, gdy pojawia się facet z niedbale przerzuconym przez ramię kałasznikowem.

Przywiezione zaopatrzenie zaspokaja ułamek potrzeb setek stojących na ulicy ludzi. Powoli wracają do opuszczonej wcześniej kolejki po merowską dopomogę, niosąc za sobą akcentowany wschodnią granicą szept.

Spasiiiiiba balszoj - odbija się od złotoustych zębów.

A ja ani razu nie myślałem o uciekaniu stąd! Bo jestem stąd, z rejonu moskiewskiego. I od siedemnastu lat nie opuszczałem Charkowa - widzę pierwszy tego dnia uśmiech, który po chwili jednak maleje na ustach starszego człowieka - Żalka, że nic już nie zostało…

Ostatni raz krzyżuje się głodny wzrok ze spojrzeniem pustych kartonów. Wyrzucamy je dopiero na pierwszym śmietnisku, o którym wiadomo bez wątpienia, gdzie jest, tuż obok złomowiska wraków. Po drodze do niego słychać szczekające dla wielkiego księżyca psy, świecą się żywe latarenki. Bucza chce oddychać pełną piersią, nawet w nocy.

Tekst naocznego swiadka, który ze mna pojechal w Ukraine.