Wsparcie dla remontu konserwatorskiego legendarnej Chałupy Sabały – jednego z najstarszych domów góralskich w Zakopanem 

Ø Chałupa Sabały to jeden z najstarszych zachowanych do dzisiaj domów w Zakopanem, którego korzenie sięgają przełomu XVIII/XIX w. Tutejsza zagroda góralska stanowi jeden z najstarszych ośrodków osadniczych pod Giewontem, sięgający XVII w. i będący zarazem gniazdem rodu Krzeptowskich.

Ø To miejsce urodzenia Jana Krzeptowskiego Sabały w 1809 r. – słynnego gawędziarza (zwanego Homerem Tatr), myśliwego, zbójnika, przewodnika tatrzańskiego, przyjaciela i wiernego towarzysza podczas wypraw górskich „odkrywcy Zakopanego” dr Tytusa Chałubińskiego.

Ø Chałupa Sabały to prywatne, rodzinne muzeum, w którym kultywujemy pamięć o dawnym budownictwie regionalnym, naszych przodkach, w tym o Janie Krzeptowskim Sabale, oraz historii XIX-wiecznego Zakopanego i Tatr. Tutaj możesz poczuć klimat dawnej góralszczyzny, oraz czasów pionierów tatrzańskiej turystyki, nauki i sztuki.

Ø Zły stan techniczny budynku (w szczególności dachu) wymaga przeprowadzenia pilnego remontu, w celu zachowania zabytku. Aktualnie prowadzimy remont dachu, którego koszt wynosi aż 171 281,05 zł. Z Urzędu Miasta Zakopanego otrzymaliśmy dotację na ten cel w wysokości 110 000,00 zł. Zgodnie z projektem renowacji Chałupy Sabały w kolejnych latach planujemy remont elementów zdegradowanych biologicznie (podwalina, podłoga w sieni, wyprostowanie pochylonego zrębu pomieszczenia gospodarskiego), oraz montaż nowoczesnej instalacji elektrycznej, odgromowej i przeciwpożarowej. Prace te zostały wycenione na 77 933,49 zł. W dalszej perspektywie czasowej mamy plany odświeżenia naszej ekspozycji muzealnej oraz kolejne prace konserwatorskie. Koszty aktualnych prac oraz planowanych na przyszłość znacząco przewyższają kwotę otrzymanej dotacji, oraz naszych oszczędności przeznaczonych na dbanie o ten wyjątkowy zabytek, dlatego zwracamy się z prośbą o wsparcie Chałupy Sabały.

Ø Mamy nadzieję, że z Państwa pomocą, już wkrótce będziemy mieć okazję gościć Państwa w odremontowanych progach Chałupy Sabały. Ufamy, że widząc efekty tych prac poczują Państwo satysfakcję, iż ofiarowana „cegiełka” przyczyniła się do zachowania dziedzictwa kulturowego Tatr i Podhala. 

Szczegółowy opis 

Chałupa Sabały jest jednym z najważniejszych obiektów o charakterze historycznym i kulturalnym na mapie Zakopanego i Podhala. Tradycyjnie, uznawana jest ona za najstarszy zachowany do dzisiaj budynek w Zakopanem, pochodzący z przełomu XVIII/XIX w., oraz miejsce urodzin i zamieszkania jednego z najbardziej znanych górali podhalańskich, tj. Jana Krzeptowskiego Sabały – gawędziarza (zwanego Homerem Tatr), myśliwego, zbójnika, przewodnika tatrzańskiego, przyjaciela i wiernego towarzysza podczas wypraw górskich „odkrywcy Zakopanego” dr Tytusa Chałubińskiego. Zachowany do dzisiaj budynek został wybudowany w I poł. XIX w., przez ojca Sabały, tj. Jana Krzeptowskiego (1787-1856), wójta Zakopanego, w miejscu wcześniejszych zabudowań rodziny Gąsieniców Krzeptowskich. Analiza dendrochronologiczna wykazała, że najstarsze drzewa użyte do budowy domu liczyły ponad 220 lat i rosły już w 1629 r., zatem w czasach kiedy pierwsi Gąsienicowe pojawili się na Krzeptówkach. Rodzinna tradycja przekazuje, że owe potężne płazy pochodziły z lasów Tatr Orawskich, z okolic dzisiejszych Orawic. Chałupa Sabały jest zatem nie tylko jednym ze starszych budynków w Zakopanem, ale tutejsza zagroda góralska stanowi jeden z najstarszych ośrodków osadniczych pod Giewontem, sięgający XVII w.

Dom reprezentuje nietypowy dla Skalnego Podhala typ budownictwa, tzw. śląsko-spiski z sienią i dwoma izbami, tj.: główną izbą z piecem kuchennym (tzw. czarna izba) i komorą, na co dzień zamkniętą, w której przechowywano m.in. rodzinne kosztowności i dokumenty. Okazały budynek już w XIX w. wzbudzał zainteresowanie pierwszych tatrzańskich turystów. Dom po śmierci Jana Krzeptowskiego (wójta) trafił w ręce najmłodszego brata Sabały, tj. Jędrzeja. Niemniej jednak charyzma i umiejętności oratorskie Jana Krzeptowskiego Sabały sprawiały, że na góralskich posiadach w jego rodzinnym domu (należącym do brata Jędrzeja) na Starych Krzeptówkach gościło wiele wybitnych osób zasłużonych dla kultury Polski i Podhala w XIX w., tj. m.in.: dr Tytus Chałubiński, Stanisław Witkiewicz, hrabia Władysław Zamoyski (siostra hrabiego, Maria Zamoyska namalowała portret bratanka Sabały – Jana Krzeptowskiego, który znajduje się w zbiorach Sabałówki), Helena Modrzejewska, Jan Matejko.

Sabałówka stanowi gniazdo rodu Krzeptowskich, o które przy wsparciu różnego rodzaju instytucji kulturalnych, samorządowych i państwowych dbały kolejne pokolenia rodziny. W 1938 r. zorganizowano tutaj I Zjazdu Rodu Krzeptowskich, podczas którego postanowiono m.in. ufundować dla Wojska Polskiego karabin maszynowy, oraz uchwalono wykonanie remontu chałupy i przygotowanie rodzinnego muzeum. Niestety wybuch II Wojny Światowej pokrzyżował te ambitne plany, które udało się zrealizować dopiero w drugiej połowie XX w. Współcześnie, Sabałówka to prywatne, rodzinne muzeum, w którym kultywujemy pamięć o dawnym budownictwie regionalnym, naszych przodkach, w tym o Janie Krzeptowskim Sabale, oraz historii XIX-wiecznego Zakopanego i Podtatrza. Staramy się aby Chałupa Sabały trwale widniała na mapie historycznej Zakopanego organizując i biorąc udział w różnego rodzaju wydarzeniach kulturalnych, tj. m.in.: cykl „Posiady w Sabałówce”, Zakopiańska Noc Muzeów, Dni Architektury Drewnianej Narodowego Instytutu Dziedzictwa.

Dotychczas, w historii budynku, dokonano dwóch dużych remontów konserwatorskich, tj. w 1953 i 1979 r. (z zachowaniem oryginalnej bryły budynku oraz wyposażenia). Od ostatniego remontu minęło już ponad 40 lat. W latach 2019-2023 została wykonana przez wybitnych znawców architektury podhalańskiej, tj. Jana Karpiela-Bułeckę, oraz Stanisława Michałczaka inwentaryzacja konserwatorska stanu budynku oraz sporządzono projekt renowacji Chałupy Sabały. Upływ czasu zauważalny był przede wszystkim na poszyciu dachowym. Zły stan dachu wpływał niekorzystnie na cały budynek (zalewanie elementów budynku przez nieszczelny dach), dlatego niezbędnym i wyjątkowo pilnym było wykonanie remontu tej części chałupy, w celu zachowania zabytku. Aktualnie na podstawie pozwolenia Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz decyzji Starosty Tatrzańskiego prowadzone są prace renowacyjne dachu. Remont dachu, polegający m.in. na wymianie gontu, dranic, płatwi, szczytów, oraz rynien został wyceniony na 171 281,05 zł. Pozostałe prace, które planujemy wykonać w najbliższej przyszłości, zgodnie z projektem renowacji Chałupy Sabały, to: remont elementów zdegradowanych biologicznie (podwalina, podłoga w sieni, wyprostowanie pochylonego zrębu pomieszczenia gospodarskiego), oraz montaż nowoczesnej instalacji elektrycznej, odgromowej i przeciwpożarowej. Prace te zostały wycenione na 77 933,49 zł. Dotychczas udało nam się pozyskać w ramach dotacji udzielonej przez Urząd Miasta w Zakopanem 110 000,00 zł na aktualnie prowadzony remont dachu, za co serdecznie dziękujemy włodarzom naszego miasta. Niemniej jednak jak Państwo widzą potrzeby są znaczące. W dalszej perspektywie czasowej mamy plany odświeżenia naszej ekspozycji muzealnej, a rozpoczęcie remontu dachu, jak to zwykle bywa przy tego typu przedsięwzięciach uświadomiło nam, że faktyczne potrzeby renowacji budynki mogą być większe aniżeli pierwotnie zakładaliśmy i niewykluczone, że konieczne będzie zaktualizowanie projektu renowacji Chałupy Sabały.

Ufamy, że przytoczony powyżej krótki rys historyczny budynku, oraz wspólnej opieki nad tym zabytkiem sektora prywatnego (rodzina, prywatne donacje) i publicznego (instytucje kultury, samorząd, państwo Polskie) będzie kontynuowany, dlatego zwracamy się do Państwa z prośbą o wsparcie finansowe prac remontowych Chałupy Sabały, w celu zabezpieczenia tego cennego zabytku architektury Podhala i kultury XIX-wiecznego Zakopanego, Podhala i Polski dla przyszłych pokoleń. Będzie nam niezwykle miło gościć Państwa w odremontowanych progach Chałupy Sabały i mamy nadzieję, że widząc efekty tych prac poczują Państwo satysfakcję, że ofiarowana „cegiełka” przyczyniła się do zachowania dziedzictwa kulturowego Tatr i Podhala.