W bieżącym roku Klasztor Dominikanów w Gdańsku chce przeprowadzić pilne i niezbędne prace konserwatorskie przy zabytkowym umbraculum, które zostało odnalezione w krypcie Bazyliki pw. Świętego Mikołaja. Umbraculum jest rodzajem wielkiego parasola wykonanego z pionowych pasów w dawnych, tradycyjnych barwach papieskich: czerwonym i żółtym. Wraz z tintinnabulum, małym dzwonkiem w zdobnej ramie na długim trzonku (również zachowanym), jest symbolem posiadania przez daną świątynię tytułu bazyliki. Nasz kościół tytuł Bazyliki Mniejszej otrzymał z rąk papieża Piusa XI w 1928 r. i na ten właśnie moment należy datować powstanie obu przedmiotów. Do 2 poł. XX w. używane one były głównie w czasie odświętnych procesji, gdy niesiono je na czele pochodu. Po konserwacji regalia papieskie powrócą do Bazyliki Dominikanów w Gdańsku. Ich ekspozycja będzie miała miejsce w prezbiterium, w stallach zakonnych. Gdańskie ubraculum i tintinnabulum to prawdopodobnie jedyne tego typu zabytki w Polsce.

Zwracamy się z prośbą o pomoc w sfinansowaniu prac konserwatorskich, które wymagają niezwykłej ostrożności i specjalistycznych umiejętności.

Rozłożony parasol ma kształt ostrosłupa o podstawie wielokąta foremnego. Został uszyty maszynowo z 14 klinów tkaniny jedwabnej w kolorach pontyfikalnych: żółtym i czerwonym, ułożonych naprzemiennie. Dolny brzeg wykończony lambrekinem z 14 półokrągłych zębów, dekorowanych ornamentem wykonanym w technice aplikacji. Krawędzie obwiedziono taśmą pasmanteryjną i czerwono-żółtą frędzlą. Niemal kompletnie zachowała się drewniana konstrukcja parasola.

Umbraculum zostało wpisane na rejestr zabytków. Klasztor otrzymał także decyzję Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na zezwalającą na przeprowadzenie koniecznych prac przez konserwatorów z odpowiednimi uprawnieniami.

Stan zachowania:

Obecny stan tkaniny umbraculum można określić jako bardzo zły. Nałożyły się na to dwa główne czynniki niszczące: najpierw eksponowanie w silnie naświetlonym miejscu kościoła, a następnie długotrwałe przechowywanie w szkodliwych warunkach klimatycznych. Obiekt odnaleziono w krypcie, gdzie panowały podwyższone parametry wilgotnościowe, wskutek których nastąpiło mikrobiologiczne zakażenie umbraculum. Prawie cała powierzchnia obiektu nosi ślady obecności mikroorganizmów w postaci białego nalotu o charakterystycznym zapachu. Dodatkowo tkanina jest wyjątkowo brudna, pokryta warstwą kurzu, pyłu, pajęczyn i oprzędów owadów. Widoczne są liczne ślady produktów metabolicznych much i pająków w postaci punktowych, ciemnych plamek oraz ich odchody. Szczególnie zanieczyszczone w ten sposób są zęby lambrekinu, zarówno z zewnątrz, jak i w środku parasola. Tkanina jedwabna jest w wielu miejscach podarta, a część krawędzi ubytków dodatkowo rozsnuta. Na żółtych częściach widoczne są czerwone zafarbowania, które prawdopodobnie będą niemożliwe do usunięcia. Nieodwracalne jest również silne spłowienie partii najbardziej narażonych na szkodliwe działanie promieniowania

ultrafioletowego. Miejsca te pod wpływem procesów fotochemicznych utraciły wytrzymałość mechaniczną, są bardzo kruche i podatne na dalsze zniszczenia. W kilku miejscach obiekt został zabrudzony białą farbą, prawdopodobnie w czasie odnawiania kościoła. Przy dolnym brzegu czaszy brakuje jednego zęba, nie zachowała się również część aplikacji.

Cel oraz założenia konserwacji i restauracji:

Głównym celem prac konserwatorskich jest powstrzymanie procesów niszczących oraz zabezpieczenie zabytku przed dalszymi zniszczeniami. Najpilniejszym zadaniem była dezynfekcja obiektu, która staraniem oo. Dominikanów została już przeprowadzona. W tej chwili najbardziej istotne jest odizolowanie umbrakulum od pozostałych, zakażonych obiektów oraz oczyszczenie go z zanieczyszczeń w dalszym ciągu przyspieszających proces deterioracji. Obecnie warstwa nalotu/pleśni pokrywa niektóre elementy zębów tak szczelnie, że nie sposób ocenić ich faktycznego stanu zachowania. Aby usunąć szkodliwe substancje i przywrócić walory estetyczne zabytku, obiekt wymaga gruntownego oczyszczenia na mokro. W tym celu niezbędne jest rozmontowanie tkaniny na osobne elementy w kolorze żółtym i czerwonym, głównie z uwagi na prawdopodobieństwo farbowania partii czerwonych, ale również do prawidłowego przeprowadzenia dalszych zabiegów konserwatorskich. Ze względu na zły stan zachowania

tkaniny jedwabnej, w połączeniu z bardzo dużymi rozmiarami i wagą obiektu, parasol wymaga kompleksowego wzmocnienia. Niezbędnym dla ratowania zabytkowego materiału jest przeprowadzenie specjalistycznych zabiegów konserwatorskich, takich jak dublaż na stole niskociśnieniowym na odpowiednio ufarbowaną tkaninę z nieodklejonego jedwabiu.

25 czerwca 2020 roku otrzymaliśmy informację o przyznaniu dotacji przez Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w wysokości 27,500 zł na prace konserwatorskie przy umbraculum.

Oznacza to, że brakujące kwota wynosi 70,740 zł.

Przedwojenne zdjęcie zabytku:

Herb Bazyliki pw. Świętego Mikołaja w Gdańsku z widocznym umbraculum: