Kim jesteśmy?

Stanowimy grupę badaczek i badaczy skupionych wokół zespołu badawczego Archiwum Kobiet w Instytucie Badań Literackich PAN. Część z nas pracuje w Instytucie, część zaś zatrudniona jest w innych ośrodkach naukowych. Zajmujemy się najróżniejszymi obszarami humanistyki: literaturoznawstwem, historią, socjologią. Łączy nas zamiłowanie do zgłębiania przeszłości, ze szczególnym uwzględnieniem historii kobiet. Jednym z celów, które sobie stawiamy, jest upowszechnianie w szerokim gronie odbiorców i odbiorczyń historii widzianej oczami kobiet. Przygotowujemy papierowe i cyfrowe edycje ich dzienników oraz pamiętników, opracowujemy bibliografię niepublikowanych pamiętników, dzienników i listów kobiet, których szukamy w archiwach, muzeach, bibliotekach i kolekcjach prywatnych, publikujemy teksty naukowe oraz popularnonaukowe, a także wydajemy monografie poświęcone twórczości i historii kobiet. Staramy się naszą działalność finansować z grantów oraz projektów naukowych, chociaż niekiedy, tak jak dziś, potrzebujemy także wsparcia szerszego grona pasjonatów i pasjonatek przeszłości.

Na co zbieramy?

Celem naszej zbiórki jest dofinansowanie tłumaczenia książki znanego na Zachodzie badacza dziejów polskich czarownic – Michaela Ostlinga. W 2011 r. nakładem wydawnictwa Oxford University Press ukazała się pierwsza edycja jego książki poświęconej procesom o czary w Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku – Between the Devil and the Host. Imagining Witchcraft in Early Modern Poland [Między diabłem a hostią. Czary i czarownice w wyobrażeniach mieszkańców i mieszkanek Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku]. Obecnie OUP przygotowuje drugie, uaktualnione wydanie tej książki. Jest to obecnie jedna z najbardziej znanych i najczęściej cytowanych na Zachodzie prac poświęconych procesom o czary w Polsce.

Widzimy, jak w obecnej sytuacji politycznej i społecznej potrzeba nam wszystkim buntowniczych kobiecych symboli, wraz z historiami i znaczeniami, jakie się za tymi symbolami kryją. Od lat po transformacji 1989 r. aż do dzisiaj postacie czarownic, wiedźm, guślarek i zielarek stanowią dla Polek i Polaków sprzeciwiających się opresji ważne i wciąż żywe punkty odniesienia. Książka historyka Michaela Ostlinga naświetla faktografię stojącą za tą tak ważna dla nas (nie tylko dziś) symboliką buntu i ofiary.

Niestety, monografia ta nie doczekała się dotychczas polskiego przekładu. Chciałybyśmy to zmienić i udostępnić ją polskim czytelnikom i czytelniczkom. Dzięki staraniom Autora oraz członkiń i członków naszego Zespołu udało nam się pozyskać część środków potrzebnych na wydanie książki. Niestety, żyjemy w trudnych czasach, w których niełatwo o uzyskanie większych dofinansowań, więc pozyskane przez nas do tej pory fundusze nie wystarczą na dużo więcej niż przeprowadzenie podstawowych prac redakcyjnych. Tymczasem większość kosztów, które poniesiemy, aby doprowadzić do wydania publikacji, stanowi tłumaczenie książki na język polski. Wielkim marzeniem Michaela Ostlinga jest równoległe wydanie w 2021 r. dwóch edycji jego książek – angielskiej oraz polskiej. W związku z tym zdecydowałyśmy się na założenie tej zbiórki, licząc na to, że zebrane tutaj fundusze skutecznie uzupełnią (wciąż przez nas poszukiwane) dofinansowania z innych źródeł. Poniżej prezentujemy przekład krótkiego fragmentu Przedmowy do książki.

Czarownice i jednorożce

Pierwszego dnia zajęć poświęconych czarom, które prowadzę na Arizona State University, rozdaję studentom kartki i proszę o narysowanie na nich jednorożca. Pomijając nierówny poziom zdolności artystycznych i zróżnicowaną szczegółowość rysunków, można powiedzieć, że wszyscy uczestnicy kursu rysują to samo: konia z długim, spiralnym rogiem wyrastającym z czoła. Następnie pytam studentów, skąd wiedzą, jak wyglądają jednorożce, skoro – jeżeli wykluczymy indyjskie nosorożce – takie stworzenia nie istnieją. Jeśli wszystko przebiega jak należy, po krótkiej dyskusji grupa dochodzi do wniosku, że o jednorożcach da się powiedzieć wiele rozmaitych rzeczy. Pomimo że są one wymyślonymi stworzeniami, można prześledzić ich historię od Księgi Hioba aż po „The Unicorn Song” spopularyzowaną przez zespół muzyki folk Irish Rovers w latach sześćdziesiątych zeszłego stulecia. Z powodzeniem można badać wizerunki jednorożców w sztuce, poezji i folklorze, a także teoretyzować na temat ich fallicznej symboliki czy szczególnej predylekcji do dziewic. O jednorożcach wiemy w gruncie rzeczy bardzo dużo, chociaż nikt żadnego jednorożca nigdy nie widział.

Gdy proszę studentów o narysowanie czarownicy, ci wiedzą już, o co chodzi. Czarownice, podobnie jak jednorożce, nie istnieją. One również są wyłącznie wymyślonymi istotami, aczkolwiek i w ich przypadku można badać to, jak przedstawiane są w sztuce, literaturze, teologii czy prawie. Czarownice różnią się jednak od jednorożców w jednym zasadniczym aspekcie: posiadanie wyobrażonych, nadprzyrodzonych mocy można bowiem nadać istniejącym w rzeczywistości kobietom i mężczyznom. W Polsce, podobnie jak w Europie i europejskich koloniach, we wczesnej nowożytności ludzie wyobrażali sobie, z tragicznymi zresztą skutkami, że czarownicami są ich sąsiadki. Książka ta jest opowieścią o tym, jak wyobrażano sobie polskie czarownice – w jaki sposób zwykła chłopka mogła dać się uwikłać w sieć podejrzeń i oskarżeń, które ostatecznie prowadziły do tego, że na torturach przyznawała się do popełnienia najohydniejszych zbrodni. Dzięki szczegółowej analizie oskarżeń oraz zeznań sądowych książka ta pokazuje jednocześnie, w jaki sposób czarownice myślały o sobie samych oraz o swojej religijności. Paradoksalnie bowiem ich opowieści o dzieciobójstwie i bezczeszczeniu hostii odkrywają przed nami świat głębokiej katolickiej pobożności, a historie o stosunkach seksualnych z diabłami i duchach nieochrzczonych dzieci przynoszących skarby wprowadzają nas w krąg niezwykle bogatego folkloru, funkcjonującego na marginesie katolickiej ortodoksji. Znalazłszy się w pułapce pomiędzy diabłem i hostią, polskie czarownice stanowiły odbicie religijności swego miejsca i swoich czasów, choć same oskarżane były o to, że wyznawaną przez siebie religię zdradziły.

Co zyskujecie za pomoc nam?

– Wszyscy, którzy wspomogą nas swoimi wpłatami, w dniu polskiej premiery otrzymają e-booka z książką Michaela Ostlinga.

– Wszyscy, którzy dorzucą się do polskiego wydania, będą mieli możliwość zapisania się do darmowego newslettera, w którym będziemy na bieżąco informowały o postępach w pracy nad książką.

– Ponadto wszyscy, którzy wspomogą nas kwotą 100 zł lub więcej, otrzymają od nas w dniu polskiej premiery piękny papierowy egzemplarz książki. :)