Lokalny dziennikarz zamiast odpowiedzi na pytanie otrzymał pozew od spółki skarbu państwa. Za trzy wpisy na portalu X deweloper zażądał od aktywisty miejskiego przeprosin i wpłaty 25 tys. zł na cel społeczny. Mieszkańcy wyrażali niezadowolenie z planów budowy zakładu produkcyjnego w ich sąsiedztwie, więc korporacja za pośrednictwem kancelarii prawnej wezwała do zaprzestania naruszania jej dóbr osobistych. Tak działają SLAPP-y (z ang. Strategic Lawsuit Against Public Participation) – kroki prawne podejmowane przez polityków czy korporacje, by uciszyć krytykę.

Schemat takiego działania jest zwykle podobny. Dziennikarz lub aktywista, a nawet zwykły mieszkaniec, skrytykuje działania polityka, lokalnej władzy, spółki skarbu państwa czy korporacji, powołując się na udokumentowane przez siebie fakty. Niedługo potem zostaje oskarżony o zniesławienie z art. 212 kodeksu karnego lub otrzymuje pozew o naruszenie dóbr osobistych (art. 23 i 24 kc). Chodzi o uciszenie krytyki i zniechęcenie innych do podejmowania tematów, które są niewygodne dla władzy czy danej korporacji. To ma być ostrzeżenie – lepiej się nie interesuj, nie pytaj i nie nagłaśniaj, bo możemy Ci mocno utrudnić życie.

Dla dużej firmy czy polityka z zapleczem zainicjowanie takiej sprawy nie jest dużym problemem. Inaczej wygląda to po drugiej stronie – lokalnemu dziennikarzowi nie zawsze redakcja zapewni kosztowną obsługę prawną, a aktywista działający w pojedynkę czy nawet grupa mieszkańców mogą liczyć tylko na siebie. Oprócz pieniędzy na obronę, w grę wchodzą też stres, presja, uciążliwe dojazdy do często oddalonych sądów, stracony czas. I o to właśnie chodzi – o uciążliwość takiego postępowania i o jego koszty – to najskuteczniejszy sposób, by zmusić do porzucenia niewygodnego tematu. 

W 2021 roku przed sądami rejonowymi w Polsce toczyło się 217 spraw, które można określić mianem SLAPP, a w 2022 roku odnotowano 236 (więcej w analizie na stronie https://siecobywatelska.pl/slapp-y-w-polsce/). Skala zjawiska wciąż rośnie. Nasz kraj jest w czołówce krajów europejskich z niechlubną statystyką takich procesów sądowych, a przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka rozpoznawanych jest szereg skarg przeciwko Polsce dotyczących wolności słowa i związanych właśnie ze SLAPP. Nie wdrożono też jeszcze w polskim prawie zapisów unijnej dyrektywy, która chroniłaby aktywistów, dziennikarzy czy mieszkańców przed takimi działaniami prawnymi.

Historie

Pozwy typu SLAPP mogą dotknąć każdego, ale zazwyczaj skierowane są przeciwko dziennikarzom i aktywistom. I tak np. Firma Dom Development postanowiła pozwać Stefana Gardawskiego – aktywistę „Miasto jest Nasze” – za wpisy na portalu X dotyczące jednej z ich inwestycji. Podobnie było w przypadku Polskiego Holdingu Hotelowego, który odwetowe działania prawne za  publikacje na temat funkcjonowania spółki pod zarządem byłego prezesa, skierował zarówno w dziennikarza, jak i wydawcę Horeca Business Club.

Znany jest też przypadek Tygodnika Zamojskiego, który po publikacji na temat przetargu przygotowanego przez Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej (wygrała firma oferująca dużo droższą usługę niż konkurencja) został przez nie pozwany o naruszenie dóbr osobistych.

Powyższe sprawy albo już się zakończyły albo niebawem znajdą swój finał w sądach. W niektórych z nich zajmowaliśmy stanowiska, składając do sądów swoje opinie. Jedną ze spraw, które toczą się obecnie i w której pomagamy (więcej o tym niżej) jest historia lokalnej organizacji społecznej Inicjatywa Białobrzegi.

Małe miasteczko na Mazowszu i niewielkie lokalne stowarzyszenie Inicjatywa Białobrzegi, nasz SLAPP otrzymany z Gminy Białobrzegi dotyczy logo, którym się posługujemy i które sami opracowaliśmy. Sprawa sądowa i zadośćuczynienie w wysokości 10 000 złotych to kumulacja zdarzeń z trzech lat, podczas których publicznie deprecjonowano nasze działania. Miasto, które na pierwszy rzut oka jest kopią setek innych spokojnych i oddalonych od wielkich aglomeracji miejskich, stoi obecnie na rozdrożu demokracji, głosy mieszkańców mających inne poglądy – nie bojących się patrzeć władzy na ręce – są wyciszane.

Sprawa Inicjatywy Białobrzegi zaczęła się od wezwania do zaprzestania naruszeń, które organizacja dostała od gminy i miasta Białobrzegi. Żądano w nim usunięcia logo organizacji z przestrzeni publicznej, bo zdaniem gminy logo to jest przerobionym herbem miasta i gminy i organizacja nie ma prawa z niego korzystać. Inicjatywa nie zgodziła się z takim stanowiskiem i dostała od urzędu ponowne wezwanie, a po nim pozew o naruszenie dóbr osobistych gminy, w którym żądano wpłaty 10 tysięcy zł na cel charytatywny w związku z nieuprawnionym korzystaniem z herbu.

Jak pomagamy

Sieć Obywatelska Watchdog Polska od kilku lat tylko aktywnie działa na rzecz upowszechnienia wiedzy na temat problemu SLAPP-ów, będąc jednocześnie członkiem międzynarodowej koalicji anty-SLAPP. Od 2023 roku udzielamy pomocy prawnej osobom dotkniętym uciszającymi działaniami prawnymi – dziennikarzom, organizacjom społecznym, aktywistom i zwykłym mieszkańcom. Zorganizowaliśmy także pierwsze w Polsce szkolenia na temat SLAPP dla profesjonalnych pełnomocniczek i pełnomocników, którzy wzięli udział w szeregu warsztatów ze specjalistami i mieli okazję poznać historie osób bezpośrednio dotkniętych działaniami prawnymi ze strony lokalnych władz czy korporacji. Dzięki temu udało nam się podpisać umowy o współpracy z adwokatami i radcami prawnymi (do grudnia 2024 r. podpisaliśmy 9 takich umów), którzy wyrazili gotowość reprezentowania osób dotkniętych SLAPPami. Taka pomoc jest bardzo potrzebna, bo już w kilka miesięcy po uruchomieniu porad dotyczących SLAPP-ów zarejestrowaliśmy w naszej poradni 28 spraw, w których pojawił się ten wątek, a po wnikliwiej analizie naszych ekspertów prawnych 15 spraw zostało przez nas skierowanych do współpracujących z nami pełnomocniczek i pełnomocników, a w dwóch sprawach złożyliśmy opinię przyjaciela sądu.

O wielu tych sprawach nie możemy Wam jeszcze opowiedzieć ze względu na dobro toczącego się postępowania lub jego niejawność (sprawy karne). Są wśród nich sprawy mieszkańców, którzy postanowili wypowiedzieć się nt. planowanych w ich okolicy inwestycji, czy lokalnych watchdogów, którzy regularnie patrzą władzy na ręce i dzielą się pozyskanymi informacjami z mieszkańcami. Nietrudno sobie wyobrazić, że również każdy z nas może znaleźć się w podobnej sytuacji. Jeśli nie zaczniemy przeciwdziałać postępowaniom SLAPP, to takich spraw będzie coraz więcej, a przewaga władz, deweloperów czy spółek nad mieszkańcami będzie się zwiększać. Musimy działać już teraz – zapewniając wsparcie prawne osobom pozwanym i piętnując działania podmiotów stosujących SLAPPy. Dorzucając się do naszej zbiórki, okazujecie solidarność osobom, które często walczą o dobro wspólne w naszym imieniu, dużo ryzykując.

Przekaż datek

Na pomoc, której udzielamy, składa się analiza prawna zgłoszeń dotyczących spraw typu SLAPP dokonywana przez ekspertów prawnych poradni Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska, udzielenie porady albo skierowanie sprawy do profesjonalnego pełnomocnika. Chcąc pomagać, potrzebujemy pieniędzy na pokrycie:

• kosztów pracy ekspertów prawnych Watchdoga analizujących sprawy pod kątem SLAPP, udzielających porad, piszących opinie przyjaciela sądu – nasza stawka to obecnie 64 zł brutto/godzina;
• kosztów pracy profesjonalnych pełnomocników (adwokatów, radców prawnych) reprezentujących osoby pozwane – trudno jest oszacować średni koszt, który ponosimy przy zapewnianiu pomocy w przypadku spraw typu SLAPP, ponieważ przebiegają one bardzo różnie. Biorąc jednak pod uwagę konieczność analizy akt sprawy, składania pism na poszczególnych etapach, dojazdów i udziału pełnomocników w rozprawach można przyjąć, że średnio jest to wydatek rzędu 6000 zł na sprawę.  
• 
  

Aby w 2025 roku udzielić pomocy prawnej co najmniej 12 osobom, które padną ofiarą SLAPP, musimy uzbierać aż 72 000 zł. 

Część tej kwoty postaramy się pozyskać z grantów lub z 1,5% podatku, który spłynie do nas dopiero w lipcu przyszłego roku. Jednak działać musimy już teraz! Nieco ponad 1000 zł udało nam się już zebrać przez naszą stronę -

https://siecobywatelska.pl/walcz-ze-slapp/ Dlatego prosimy o pomoc w zebraniu 35 000 zł.

Suma ta pozwoli pokryć koszty pomocy osobom dotkniętym SLAPP, które były gotowe walczyć o dobro swojej społeczności. Będziemy mogli kontynuować pomoc w toczących się sprawach i wesprzeć kolejnych pozwanych w pierwszym półroczu 2025 r.

Pomóż nam walczyć ze SLAPP, wpłacając darowiznę na pomoc prawną dla tych, którym władza i korporacje próbują zamknąć usta.

Możesz wpłacić darowiznę bezpośrednio na nasze konto bankowe o numerze: 29 2130 0004 2001 0343 2101 0001W tytule przelewu wpisz: Darowizna na cele statutowe – SLAPP [i jeśli chcesz, dopisz swój adres e-mail, żebyśmy mogli podziękować Ci za wpłatę i poinformować o tym, jak zakończyła się zbiórka]