W Trzemesznie, małym wielkopolskim miasteczku – jak w większości polskich miast – żyła przed laty społeczność żydowska. Pierwsi Żydzi przybyli tu w I poł. XIX w. Tutaj pracowali, uczyli się, bawili. Wybudowali synagogę, mieli swój cmentarz, który był czynny do jesieni 1939 r. Po wybuchu II wojny światowej trzemeszeńscy Żydzi stali się ofiarami ludobójczej polityki hitlerowskich Niemiec. Nie ma informacji, czy ktokolwiek z mieszkańców Trzemeszna wyznania mojżeszowego ocalał z Holokaustu. Poszukujemy miejsca spoczynku zamordowanych w okolicy dwóch bohaterów Obrony Narodowej Trzemeszna. Niemiecki okupant w okrutny sposób obszedł się nie tylko z żyjącymi. Doszczętnie rozebrał nieczynną synagogę oraz zniszczył miejsce wiecznego spoczynku zmarłych, trzemeszeńskich Żydów. Upamiętniające ich macewy posłużyły między innymi jako uliczne krawężniki.

Po wojnie, przez długie lata cmentarz był zaniedbany, pozostawiony samemu sobie. Obecnie jest całkowicie zarośnięty drzewami i roślinnością. Nie widać naziemnych śladów. Być może paradoksalnie – jak stwierdził jeden przedstawiciel organizacji żydowskiej w Polsce – miał swoiste szczęście. Pochówki zostały bowiem nienaruszone. Tymczasem znane są przypadki z innych miast, gdzie na miejscach pochówku wybudowano osiedla mieszkaniowe i inne obiekty.

Pod koniec lat 90-tych XX w. część macew została wykopana w trakcie prac związanych z budową nowych chodników. Początkowo złożono je na terenie miejskiego przedsiębiorstwa, gdzie czekały swojego losu. Do dziś nie wróciły na teren cmentarza.

Pamięć o trzemeszeńskich Żydach nie jest obojętna mieszkańcom Trzemeszna i okolic. Temat był wielokrotnie poruszany w mediach. Wiele osób deklarowało chęć pomocy w przywróceniu pamięci żydowskim mieszkańcom naszego miasta. Zawiązała się grupa osób reprezentująca wiele środowisk – obecnych i byłych mieszkańców Trzemeszna, lokalnych mediów i organizacji pozarządowych, którym ten temat szczególnie leży na sercu. Swój wkład zamierza wnieść także Fundacja „Kierunek Kultura”, która zobowiązała się m.in. do organizacji zbiórki pieniędzy. W projekt ten włączyły się władze samorządowe Trzemeszna, które przejęły na siebie rolę koordynatora.

Pierwsze działania zostały już podjęte. Potrzeby są jednak znaczne. Dlatego prosimy o Waszą pomoc. Potrzebujemy kwoty 100 000 zł. Zebrane środki zostaną przeznaczone na oznakowanie żydowskiego cmentarza, umieszczenie tam wyczyszczonych macew w formie lapidarium i ich przypisanie do konkretnych osób w celu wykonania tablic pogłębiających wiedzę na temat społeczności żydowskiej Gminy Trzemeszno. W miarę posiadanych środków planuje się poszukiwanie i wydobycie z chodników miejskich kolejnych macew, działania edukacyjne i upamiętniające, w tym wydanie publikacji o historii trzemeszeńskich Żydów.

Wszelkie czynności podejmowane są w uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Poznaniu, Komisją Rabiniczną ds. Cmentarzy w Warszawie i Gminą Trzemeszno. 

In Trzemeszno, a small Wielkopolska town – as in most Polish cities – there was a Jewish community years ago. The first Jews came here in the first half of the nineteenth century. Here they worked, studied, played. They built a synagogue, they had their own cemetery, which was open until the autumn of 1939. After the outbreak of World War II, the Jews of Trzemeszno became victims of the genocidal policy of Nazi Germany. There is no information whether any of the Jewish inhabitants of Trzemeszno survived the Holocaust. We are looking for the place to rest two heroes of the National Defense of Trzemeszno murdered in the area. The German occupant cruelly dealt not only with the living. They totally demolished the closed synagogue and destroyed the eternal resting place of the deceased, Jews from Trzemeszno. The commemorating them matzevot were used, among other things, as street curbs.

After the war, for many years the cemetery was neglected, left all alone. Currently, it Is completely overgrown with trees and bushes. No ground traces can be seen. Perhaps paradoxically – as one representative of a Jewish organization in Poland stated – it was kind of luck. The burials were in fact intact. Meanwhile, there are known cases from other cities, where housing estates and other facilities were built on burial sites.

At the end of the 90s of the twentieth century, part of the matzevot was dug during works related to the construction of new sidewalks. Initially, they were deposited on the territory of the municipal enterprise, where they waited for their fate. To this day, they have not returned to the cemetery.

The memory of the Jews of Trzemeszno is not indifferent to the inhabitants of Trzemeszno and the surrounding area. The topic has been repeatedly raised in the media. Many people declared their willingness to help restore the memory of the Jewish inhabitants of our town. A group of people representing many circles was formed–current and former residents of Trzemeszno, local media and non-governmental organizations, who particularly care about this topic. The "Kierunek Kultura" Foundation also intends to make its contribution, which has committed itself across other actions to organize a fundraiser. The local authorities of Trzemeszno joined to this project, which took over the role of coordinator.

The first steps have already been taken. However, the needs are considerable. That is why we ask for your help. We need funds of 100,000 Polish zloty. The collected funds will be used to mark the Jewish cemetery, place the cleaned matzevot there in the form of a lapidarium and assign them to specific people in order to make information boards which will increase knowledge about the Jewish community of the Trzemeszno Commune. To the extent of the resources available, it is planned to search for and extract more matzevot from the city sidewalks, educational and commemorative activities, including the publication of publications on the history of the Jews of Trzemeszno.

All activities are undertaken in consultation with the Provincial Conservator of Monuments in Poznań, the Rabbinical Commission for Cemeteries in Warsaw and the Trzemeszno Municipality.

אנא סייעו לנו להנציח את יהודי טשמשנו הי"ד

בטשמשנו, עיירה קטנה ב"פולין גדול" (ווילקופולסקה) – כמו ברוב ערי פולין – הייתה לפנים קהילה יהודית. היהודים הראשונים הגיעו לכאן במחצית הראשונה של המאה התשע-עשרה. הם בנו במקום בית כנסת ובית עלמין, שהיה פתוח עד סתיו 1939. כאן הם חיו, אהבו, עבדו, למדו ושיחקו עד המלחמה.

עם פרוץ מלחמת העולם השנייה הפכו יהודי טשמשנו לקורבנות מדיניות רצח-עם של גרמניה הנאצית ומרביתם כנראה נרצחו בשואה. אין  בידינו מידע לגבי ניצולים מהעיירה. בנוסף הגרמנים הרסו כליל את בית הכנסת ואת בית העלמין . במצבות הם השתמשו, בין היתר, כשולי רחובות.

לאחר המלחמה, במשך שנים רבות בית העלמין היה נטוש ומוזנח והוא מכוסה בעצים ושיחים עד כי לא ניתן לראות את הקרקע. יתכן כי באופן פרדוקסלי - היה זה סוג של מזל., שכן  הקברים הנמאים שם כנראה נשמרו בינתיים בשלמותם. בסוף שנות ה-90 של המאה העשרים חלק מהמצבות נתגלו במהלך עבודות הקשורות להקמת מדרכות חדשות. מצבות אלה הופקדו בשטח המפעל העירוני ועד היום לא הוחזרו לבית העלמין.

שימור זכר יהודי המקום חשוב לתושבי טשמשנו והסביבה. הנושא עולה שוב ושוב בתקשורת, ואנשים רבים מצהירים על נכונותם לסייע בתהליך זה. בינתיים התגבשה  קבוצה של פעילים מהם תושבים בהווה ובעבר של טשמשנו, אנשי תקשורת מקומית וחברי ארגונים לא ממשלתיים. למיזם זה הצטרפה עיריית טשמשנו, שקיבלה על עצמה לרכז  את הפעילות. גם קרן "Kierunek Kultura" מתכוונת לתרום את תרומתה. כל הפעילויות מבוצעות בהתייעצות עם הסמכות לשימור אתרים בפוזנן, וועדת הרבנים בורשה לשימור בתי העלמין היהודים ועיריית טשמשנו.

אנו מבקשים את עזרתכם בהעברת כל מידע המצוי בידיכם על יהודי העיר, ועל צאציהם וכן בגיוס כספים בגובה 100,000 זלוטי פולני, אשר ישמשו לציון בית הקברות היהודי, להקמת לפידריום של חלקי מצבות וליצירת מרכז מידע על הקהילה היהודית של טשמשנו. כמו כן מתוכנן חיפוש וחילוץ מצבות נוספות ממדרכות העיר ומקומות אחרים, וכן פעילות חינוכית והנצחה, לרבות הוצאת פרסומים על תולדות יהודי העיר.

כתובת לפנייה: